Książka Retingera o Conradzie z 1941 roku leżała sobie długo i bezczynnie, nie zakłócając nikomu spokoju. Otworzyłem ją z pewnym oporem całkiem niedawno i po kilkunastu stronach oniemiałem. Przeczytałem trzy paragrafy, które były tak niespodziewane w tej książce, że musiałem kilkakrotnie wrócić do ich kontekstu i sprawdzić czy to na pewno chodzi o Conrada, bo w tych paragrafach Retinger pomija bezpośrednio nazwisko Conrada, osoba Conrada wynika właśnie z wcześniejszego kontekstu. Korzeniowski jest jeszcze na początku swojej kariery w Marsylii, u rodziny Chodźko (dziadek Aleksander Chodźko przejął katedrę literatur słowiańskich po Mickiewiczu, a wcześniej pracował w dyplomacjach Rosji i Francji). Familja Chodźko prowadziła interesy z francuską flotą handlową

Retinger w “Conrad and His Contemporaries” pisze:

“…Społeczna pozycja rodziny Chodźko umożliwiła mu spotkanie osób, które chciał poznać, podczas gdy jego rodzinne powiązania z rewolucyjnymi ruchami dały mu potrzebne zaufanie u rewolucyjnych dilerów wojny i demokracji: Karlistów czy też meksykańskich rebeliantów.

Przyjął z entuzjazmem propozycję, aby szmuglować broń do Meksyku, w górę Rio Grande, do Brownsville koło Matamoros, na granicę, gdzie wspaniale spędził swój czas, wygrzewając się w tropikalnym słońcu, obserwując gwałtowne reakcje Meksykanów. Podczas tej jego jedynej bytności w krajach latyno-amerykańskich odkrył mechanizm latyno-amerykańskiej psychologii, który póżniej tak wspaniale odtworzył w “Nostromo”.

Później próbował swojego szczęścia w Karlistowskiej Hiszpanii, będąc kimś w rodzaju agenta pod przykryciem, na misji które są zwyczajne podczas rewolucji. Potem przeniósł się na Morze Czarne, współbrzmiąc z wojną.”

W osiemnaste urodziny Józef Korzeniowski zabiera się z kontrabandą na cukrowiec “Mont-Blanc” do Zachodnich Indii, zawijając między innymi do Saint-Pierre na Martynice. Powtarza podróż ponownie w 1875 i 1876 do zatoki Meksykańskiej. Kontrabanda jest obok Conrada na statku Tremelino zmierzającego do Hiszpanii. W książce “The Arrow of Gold” Conrad sugeruje szmugiel broni i amunicji dla Karlistów w Hiszpanii. 

Problem w interpretacji postaci Conrada jaki napotyka zaraz na starcie polski czytelnik to oczywiście Falconetti, czyli Zdzisław Najder, najbardziej uznany krytyk dzieł Conrada. Najder, student Oxfordu, który został dyrektorem Radia Wolna Europa i który mniemam swoją funkcję mógł zdobyć dlatego, że był agentem SB (pseudonim Zapalniczka). On jest osobą, która przez wiele lat stanowiła firewall przez który nie mogła się wydostać żadna poważna praca na temat Józefa Korzeniowskiego i dlatego informacje Retingera wydają się być tak zaskakującymi. Jednak te rewelacje mają potwierdzenie w pracach amerykańskich krytyków twórczości Conrada, co łatwo sprawdzić w necie.

Conrad odbywa kilkumiesięczną podróż z Marsylii przez Turcję na morze Azowskie, opłacone w drodze powrotnej ziarnem- do Lowestoft. Na statku do Jejska, operującym podczas wojny rosyjsko-tureckiej, po raz pierwszy uczy się języka angielskiego, będąc "niedaleko San Stefano". Conrad pływał całe życie chyba tylko na statkach handlowych. 

Retinger natomiast angielskiego uczył się już jako dziecko, od Anglika z Bristolu, guwernera rodziny. Gdzieś przeczytałem, że Retinger w Londynie w LSoE studiował na wydziale “psychologia narodów”- współcześnie pewnie występującym pod inną nazwą, jak “kulturoznawstwo”, czy inna “teatrologia”. Ale pierwszą uczelnią Retingera był nowicjat w kolegium jezuickim (w Rzymie, 3-mce), później Ecole des Sciences Politiques, Monachium i Sorbona, wydział literatury. Retinger cały czas miał protektora w postaci hrabiego Zamoyskiego. Hrabia Władysław Zamoyski był postacią zagatkową, ale twardym zawodnikiem- spał na samych dechach: nigdy się nie ożenił chociaż był bardzo przystojny, a w jakiejś publikacji przeczytałem, że prowadził ochronkę dla 7 tysięcy kobiet. Zostawmy jednak hrabiego pomimo tego, że mógłby się tu okazać postacią najważniejszą i zajmijmy się jego młodym przyjacielem.

W Paryżu Retinger przebywał w kręgu rodziny Godebskich, swoich kuzynów, których córka Misia prowadziła najważniejszy salon Paryża. Retinger zaprzyjaźnił się tam m.in. z młodym Ravelem. Kuzyn i najlepszy przyjaciel Retingera Cipa miał żonę Idę i prawą swoją stronę zdeformowaną. Wydaje się, że mentalnie Retinger tę jego deformację przypominał. Cipa to także deformacja- zdrobnienie od Cyprian. Miałem kiedyś w klasie kolegę, którego nazywaliśmy cipiór, ale raczej nie miał on na imię Cyprian. Na samym końcu wrócę jeszcze do Cipy i jego żony. Siostra cioteczna Cipy była żoną Aleksandra Natansona, a później Foraina. Retinger na początku swojej kariery pisał artykuły o sztuce i literaturze francuskiej, które zamieszczał w periodyku Natansona "La Revue blanche".

Duża część wspomnień dotyczy Conradowskiego postrzegania sztuki pisania, jego upodobań, autorów. Conrad uważał, że pisarza weryfikuje rynek i jeśli rynek weryfikuje go pozytywnie to znaczy, że twórca doprowadził swoje triki do perfekcji i za samo to należy mu się pewien rodzaj uznania, nawet jeśli nie jest to tzw. literatura wysoka. Wg. mnie to oczywiście tyczy się też muzyki, czy ogólnie sztuki.

Pies Conradów wabił się Hadji i był skundlonym setterem.

Retinger opisuje swoje częste wizyty u Conrada. Bywał tam zostając na weekendy i do późna w nocy rozmawiali z Conradem przy kominku, popijając nieśpiesznie whisky, zagryzając bisquitami i serem. Conrad zawsze pił whisky z wodą, ale nigdy sodową, bo to podobno utwardza arterie. Conrad uważał, że Anglia jest par exellance krajem profesjonalnych kast, a pisarstwo fikcji literackiej w Anglii stało się profesją, tak jak inne. W 1913 roku na Wyspach opublikowano 6000 noweli z których najwyżej 5% miało jakieś pretensje do literatury, a z których tylko połowa nadawała się do czytania przez niewyrobionego czytelnika. Kontynent rozróżnia literaturę od pulpy, Anglia nie.

Częstym gościem u Conradów był Norman Douglas, co-edytor English Review- przyjaciel Retingera i notoryczny pedofil. Był to były sekretarz ambasady w St.Petersburgu, który został wydalony z Rosji ze względów obyczajowych, dotyczyło to jakiegoś chłopca. W Anglii również miał być sądzony za seksualną napaść na 16-to latka, ale uciekł do Włoch, na Capri, gdzie odwiedzał go Conrad (np. w 1905). Hrabia Józef Szembek, podsekretarz stanu w ministerstwie spraw zagranicznych, również kręcił się wśród tego pedofilnego towarzystwa. Z Włoch Douglas został wydalony za, co za niespodzianka, pedofilię. Żona Douglasa chciała mu odebrać prawa rodzicielskie do jego młodych synów, ale Conradom nie przeszkadzał mimo, że Conrad miał wtedy w domu dwóch młodych synów: Borys (1898), i John (1906). Douglas napisał kilka obscenicznych książek: “Street Games” zainspirowana rozmowami z londyńskimi chłopcami i “Some Limericks”, jak sam ją określił “najbardziej zboczona angielska książka”. 

Najciekawsze jednak były rozmowy o literaturze. To co najbardziej Retingera interesowało w twórczości Conrada to psychologia: państw i ludzi. Z inspiracji Retingera Conrad pisze “Rover” w którym Conrad porusza aspekt psychologiczny Boanpartyzmu. 

Retinger analizuje strukturę twórczości Conrada: honor, lojalność, niespodziewana ingerencja losu- to struktura nieśmiertelnych Greków. Wg. Conrada frazeologia musi być kontrolowana, ekonomiczna i “wstrzymująca” (restreined). Autor powinien używać minimum słów i ponad wszystko unikać niepotrzebnych przymiotników. 

“Autor musi pisać dla swojej publiczności i że najważniejsze dla artysty jest zabezpieczyć popularność, ale przy tym nie utracić spójności lub jakości. W opozycji do romantyków i impresjonistów w tym Oscara Wida czy Courbet’a miał zaufanie do swojej publiczności. Musi być coś nawet w thrillerach, dlatego, że znajdują dużą rzeszę czytelników. Mógł mówić gorzko o swoich bardziej artystycznie nastrojonych kolegach, ale nie miał nic do bezpretensjonalnych twórców best-sellerów, jak Maria Corelli czy Willie Collius…Chociaż utrzymywał się z pisania przez wiele lat nie mógł znaleść rynku. Sprzedaż niewielu pierwszych swoi noweli nie przekraczała tysiąca sztuk. “Lord Jim” nie przekroczył 5 tys. sztuk. Pinker (pierwszy literacki agent) wspierał Conrada. “Chance” jako pierwsza przekroczyła 5-cio tysięczny nakład w samym UK. “Victory” 10 tys. i robiono reprinty. Przed śmiercią w 1924 osiągnął popularność, ale nie taką znowu jak Pamela Wynne lub Zane Grey.”

Technika pisarska Conrada to przełamywanie przeszkód strukturalnych. Retinger miał zalecone przez Conrada aby czytać kilkukrotnie Smollett'a i Richardson'a. Inni są za wolni w ruchu i niewystarczający w wyborze tematu. O Dickensie mówił, że to irytujący moralista, idący po najmniejszej linii oporu. Cenił Stevensona, a Thomasa Hardy i Henry Jamesa cenił wysoko za żywotność koncepcji, ekonomię techniki, precyzję stylu. Turgiejew i Dostojewski cenieni przez Conrada noweliści psychologii. Uważał wstęp do Wojny I Pokoju jako najlepsze wprowadzenie ze wszystkich książek fikcji literackiej. Conrad będąc w Zakopanem (1914) zapoznał się z polską literaturą- jedynie cenił i później nawet przetłumaczył “Księgę Hioba” B. Winawera.

Londyn był duchowym sercem Conrada. Conrad nie utrzymywał wtedy żadnych znajomości z Polakami (oprócz Retingera i jakiegoś marynarza). Sam Korzeniowski był wtedy chyba już tylko w niewielkim stopniu Polakiem- chciał uchodzić za Anglika.

Jeśli istnieje coś takiego jak “pamięć instytucjonalna”, a istnieje, to tym bardziej istnieje psychologia narodu. I jeśli istnieją płatni zabójcy, czyli jest na nich zapotrzebowanie, to istnieją również dekonstruktorzy narodów. Kto wymyśla nowe koncepcje ekonomiczne i kto wymyśla nowe koncepcje polityczne? Uniwersytety, ludzie nieprzeciętnie kreatywni, pisarze? 

W rozdziale “Piszę sztukę z Conradem” Retinger dosyć szeroko opisuje proces powstawania i zawartość sztuki, którą razem pisali z Conradem. Zwrócił się do Conrada dlatego, bo Conrad był wyrocznią jeśli chodzi o psychologię narodów, co udowodnił pisząc “Nostromo”. Sztuka powstaje po francusku z inspiracji Retingera, czy jaką on tam w rzeczywistości funkcję wtedy pełnił. Sztuka ta opisuje rewolucję w Meksyku, która przy pomocy Retingera zostanie wkrótce przeprowadzona. Retinger pisząc swoje wspomnienia opisuje, że będąc w środku rewolucji w Meksyku myślał: ” Oto są, odgrywają sztukę Conrada, dla mnie jedynego”. Pisali tę sztukę miesiącami w każdy weekend. Mieli dokończyć pisanie w Polsce. Manuskrypt jakoby został oddany przyjacielowi Retingera, mieszkającemu w Szwajcarii, na przechowanie, ale z całą pewnością scenariusz rewolucji Retinger zabrał ze sobą do Meksyku. Sztuka nie była tym czym się wydaje, była ofertą i jednocześnie scenariuszem, a scenarzysta zabrał ją do Meksyku. W Meksyku Retinger jest w jakiś sposób pośrednio związany z meksykańskim przemysłem naftowym- władze rewolucyjne poprzez zjednoczenie związków zawodowych (w czym pomagał Retinger) nacjonalizują wydobycie ropy przez amerykańskie firmy. 

Podobno Conrad odmawia przyjęcia medalu, czy w innych źródłach tytułu szlacheckiego, od premiera nadanego przez króla George V, ale najprawdopodobniej te informacje to feik. Conrad umiera w 1924 roku.

Podczas czytania wspomnień Retingera nawiedziła mnie taka oto natrętna wizja: do domu Conrada w hrabstwie Kent na weekend przyjechała Ida Godebska ze swoim mężem Cipą. Siedzą przy kominku na sofie w salonie popijając whisky, skubią bisquity i trochę serka. W międzyczasie Retinger z Normanem Douglasem bawią się z synami Conrada w dziecięcym pokoju. Rękę Idy Godebskiej liże pies Conrada Hadji, a Ida jest przeszczęśliwa i zwraca się egzaltowanie do swojego męża Cipy:" Zobacz jaki on kochany". Ida wskazuje psu swojego mężą i z miłością, patrząc w oczy Hadji, głośno rozkazuje:" Wyliż mi Cipkę".

 

---

tagi: conrad  retinger  retingero  retingeroo 

	genezy
	9 listopada 2017 20:30

11     2622    10 zaloguj sie by polubić